Steenbakkerij van Hoeke. Van veldoven over kasoven tot tunneloven
Remi Schillewaert
De veldoven
Dit artikel sluit aan bij De steenbakkerij of de steenovens van Hoeke, dat verscheen in Erfgoedblad Damme, 2012, 4.
Momenteel telt Vlaanderen nog een veldoven, nl. die van Steenbakkerij De Brandt BVBA te Opwijk. Joris De Brandt heeft een paar filmpjes laten maken, die je zo kunt vinden: tik in Google
“Steenbakkerij De Brandt bvba”, klik dan “Homepage”, dan “Van leem tot baksteen”. De beelden tonen hoe de stenen worden gevormd, gedroogd, gestapeld en gebakken. Dat gebeurt dus nog steeds in open lucht.
Bij het bakken in een veldoven gaat veel warmte verloren. Daarom ging men bakken tussen twee muren. Deze klampoven had geen plafond. De volgende stap was de kasoven: die had muren en een plafond. In onze streek zijn er geen klampovens bekend. Er waren vroeger wel klampovens aan de Rupel.
In Hoeke werd lang in open lucht gebakken. De eerste veldovens in Hoeke werden opgebouwd vanaf 1908, aan de huidige camping. Vanaf 1938 werd aan de overzijde van de E34, Damse Vaart- Oost 15, in veldovens gebakken.
Op gronden die paalden aan de tweede vestiging startte de familie De Fonseca in 1956 met de kasoven.
Directeur De Fonseca en een van zijn zonen kijken toe hoe twee werknemers een veldoven na het bakproces afbreken. Ze laden de bakstenen op de wagonnetjes van het smalspoor. Deze foto is een van een reeks van meer dan 20 over het bakproces uit ca. 1959. De Provincie West-Vlaanderen scande ze deels in. De originelen behoren tot de fotocollectie van Zr. T rees De Fonseca.
De kasoven
Bij de kasoven of ringoven worden de stenen binnen gebakken. De oven heet ook Hoffmannoven, naar de Duitser Friedrich Hoffmann, die er in 1858 een patent op nam. De oven was aanvankelijk cirkelvormig, doch kreeg algauw de vorm van een ellips, met meerdere ‘kamers’, waarin het vuur van kamer tot kamer kon rond gaan en er continu stenen werden gestapeld, gebakken en afgevoerd. Slechts een kamer brandt volop. De hitte daarvan kan de volgende geladen kamers voorverwarmen. Elke kamer heeft een buitendeur, langs waar de stenen binnen en buiten gedragen worden.
Ringoven bij Fortmond (NL) © Berend Jan Stijf
Op bovenstaande schets ziet men dat kamer 12 gevuld wordt met gedroogde stenen. K13 is leeg of wordt leeggehaald. Verse buitenlucht koelt de gebakken stenen af in K14, K15 en K16. De rookgassen van K1,K2 en volgende dienen ook als voorverwarming van de gevulde kamers tot en met K8, waar ze verdwijnen naar de schoorsteen en reeds redelijk afgekoeld zijn. Tussen K11 en K12 moet een voorlopige wand, vaak in papier, beletten dat de verse lucht, die in K13 binnen komt, in de verkeerde richting gaat. De luchtcirculatie gebeurt met ventilatoren. De buitenopeningen en de openingen naar de schoorsteen dienen tijdens het proces vakkundig gesloten te worden of open gemaakt. De laatst geplaatste verse stenen in K9, K10 en K11 mogen niet in contact komen met de hete rookgassen. Die worden afgesloten en voorverwarmd tot 120° , via een aparte toevoer van verse warme lucht uit K14 en K16. Dit om condensatie en verkleuring van de stenen te vermijden.
Foto zolderverdieping van ringoven met brandstofgaten Foto onder: open binnenzicht van ringoven
Het stapelen of zetten van de groene stenen vereist bijzondere kennis. De te bakken stenen moeten los van elkaar liggen. Er moeten luchtkanalen ingebouwd worden en vulgaten voor de kolen voorzien. Omdat een kasoven een plafond heeft, moet de brandstof toegevoegd worden langs kolengaten in het plafond. Dat gebeurt regelmatig. Die gaten werden later ook gebruikt voor mazout- en gasbranders toen niet meer met kolen werd gestookt.
De ringoven had dus veel voordelen ten overstaan van de veldoven. Door het gesloten systeem bespaarde men veel brandstof. Het weer speelde geen rol bij het bakken. Er kon continu gewerkt worden. De meeste ringovens bevonden zich in grote overkoepelende loodsen. Er waren ook minder misbaksels.
De tunneloven
In de jaren 1970 heeft Hoeke overgeschakeld naar een tunneloven. De tunneloven bestond slechts uit een rechte lijn. De groene stenen stonden gestapeld op brede spoorwagens, die de hele tunnel doorschoven. In het midden was de vuurzone met branders in het plafond. Dat procede wordt tegenwoordig algemeen toegepast.
Allerlei omstandigheden, o.m. de kleiwinning, zorgden ervoor dat de steenbakkerijen in onze streken stil vielen.
Tunneloven: toevoeropening met Honoré Maes (?)
[DOWNLOAD HET OORSPRONKELIJK DOCUMENT]